Territoriumuitbreiding: het inpikken van een stuk land van een ander soeverein land. Wie had verwacht dat dit verschijnsel uit de twintigste eeuw nu nog zou plaatsvinden, en dat in het werelddeel waar in de afgelopen twintig eeuwen om elke kilometer land bloedig is gevochten?
West-Europa was in de vorige eeuwen geen haar beter dan het huidige Rusland van Poetin. Net als het West-Europa van net na de Tweede Wereldoorlog is het Rusland van nu een imperium – een koloniale macht – in verval. Maar na enkele bloedige dekolonisatie-oorlogen hebben de West-Europese landen een succesvolle oplossing gevonden voor de fase nadat de voormaligewereldmacht deze positie had verloren: integratie en samenwerking. De Europese Unie is een uniek experiment in de wereldgeschiedenis. Hoewel het nog onbekend is hoe de Europese Unie er in de toekomst zal uitzien, is haar hedendaagse succes – na de puinhoop van de twee wereldoorlogen – een inspiratie voor de rest van de wereld. De kans is groot dat meer regio’s in de wereld in de komende honderd jaar het supranationale voorbeeld van de Europese Unie zullen volgen.
Door in te stappen in deze ‘Europese trein van de vooruitgang’ hebben de Oost-Europese landen ervaren dat het hun welvaart heeft gebracht. De Oekraïners zien dit ook, en zij willen eveneens een ticket voor deze trein. Dit maakt leiders als Poetin – en Xi Ying Ping in China – bang. Zij staan namelijk voor een ander politiek (autoritair) systeem. Het had zo anders kunnen gaan… Gorbatsjov (de laatste leider van de Sovjet-Unie) wilde ook op de Europese trein stappen. Maar de Amerikaanse conducteur verscheurde zijn ticket voor deze Transsiberië Expres.
De Verenigde Staten maakten dus een grote blunder. Hun eerste fout was de mondelinge belofte in 1990 door de regering van Bush Sr. aan Gorbatsjov dat de NAVO niet zou worden uitgebreid naar het oosten. De tweede fout was het schriftelijke voornemen (2008) van de regering van Bush Jr. om de NAVO uit te breiden met Oekraïne en Georgië. Maar de grootste fout was dat de Verenigde Staten zich niet verplaatsten in het Russische perspectief!
Anders dan in de westerse wereld – waar slechts een schriftelijk contract waarde heeft– wordt er in de Russische en de Aziatische denkwereld veel waarde gehecht aan een mondelinge belofte. Deze cultuureigenschap stamt nog uit de tijd dat de Mongolen Rusland hadden bezet.
Ook op andere punten heeft het Westen geen rekening gehouden met het Russische perspectief. Poetin denkt nog als iemand uit de vorige eeuw: de natiestaat, blijven vasthouden aan het imperium van vroeger, het respecteren van de Russische invloedssfeer en het hebben van bufferstaten. Dat de NAVO zich uitbreidde tot aan de Russische grens en dat het (soms illegale) oorlogen in Kosovo, Libië, Syrië en Irak voerde, voedde Poetins wantrouwen dat de NAVO vijandig is. De verklaring van de NAVO uit 2008 dat Oekraïne en Georgië lid konden worden – waarna het Westen in zijn ogen een staatsgreep in Oekraïne pleegde – was voor Poetin het ultieme bewijs én de druppel die zijn emmer vol wrok deed overlopen. Zouden de Verenigde Staten het accepteren als Rusland militair aanwezig was op Cuba?
Maar hier valt ook genoeg tegen in te brengen. Hoe vaak heeft Poetin zelf niet zijn woord gebroken? Is het de Verenigde Staten kwalijk te nemen dat ze handelen in het eigen – geopolitieke of economische – eigenbelang? Na het tekenen van het ‘Handvest van Parijs’ – het einde van de Koude Oorlog – in 1991 had Rusland kunnen of moeten weten dat de NAVO wel degelijk naar het oosten kon worden uitgebreid. Het verdrag bepaalde namelijk de zelfbeschikking van de Oost-Europese landen. Hoe onveilig was Europa trouwens geweest als de Europese Unie en de NAVO niet met de Oost-Europese landen waren uitgebreid? Was in deze landen misschien hetzelfde gebeurd als in Joegoslavië gebeurde in de jaren ’90?
Daarnaast, we leven in een wereld van het internationale recht en ieder soeverein land heeft daarom zelfbeschikkingsrecht. Oekraïners bepalen dus zelf of ze bij de NAVO willen horen of bij Rusland. De Oekraïners gingen zélf de straat op en vroegen zélf om toenadering tot het Westen. Manipulatie of niet: niemand dwong hen hiertoe. Bovendien vonden er enkele weken voor de Russische inval onderhandelingen plaats tussen Frankrijk, Duitsland en Rusland. Autonomie voor Oost-Oekraïne en een neutrale status van Oekraïne stonden op de agenda: precies wat Poetin wilde. Toch besloot hij Oekraïne binnen te vallen. Daarmee gooide hij zijn eigen glazen in.
Wat betreft de Oekraïne-oorlog rust dus volgens mij een grote verantwoordelijkheid op de Verenigde Staten. Maar eindverantwoordelijk is slechts één persoon: Vladimir Poetin. Maar misschien kom jij tot een andere conclusie. Dat vind ik niet vreemd, want als één ding duidelijk is, dan is het hoe complex dé waarheid is in dit conflict. Daarom beschreef ik zojuist de twee tegengestelde perspectieven uit deze brute oorlog. Ik denk namelijk dat je dichter bij ‘de waarheid’ komt als je je durft te verplaatsen in degene wiens mening tegengesteld is aan die van jou.
Helaas lijken we in deze tijd steeds minder op zoek te zijn naar zo’n waarheid. We raken steeds vaker verdeeld in twee tegengestelde groepen, elk met een eigen waarheid. We geloven liever alleen in de waarheid die het tegendeel is van de waarheid van de andere groep. En dat niet omdat we ons in die tegengestelde standpunten verdiepen, maar alleen omdat ze onze tegenstanders zijn. Ik denk dat iedereen wel begrijpt op welke polariserende onderwerpen ik doel. Een uitweg uit deze impasse lijkt alleen mogelijk als we ons echt gaan verplaatsen in elkaars perspectief.
Wil je meer weten over dit thema? Bezoek dan het YouTube-kanaal van Jean-Eric Visser en bekijk de driedelige serie die hij hierover gemaakt heeft.
Door: Jean-Eric Visser | Freelance journalist
